Galipoli – biser Salenta

piše: Olgica Andrić
prof. italijanskog i portugalskog jezika

Nakon posete Materi, iz pokrajine Bazilikata selimo se jugozapadno, u pokrajinu Pulja. Naše sledeće odredište je grad Galipoli na obali Jonskog mora. Dok se šetate starim gradskim jezgrom i posmatrate prozirne svetlo-plave nijanse mora s obrisima ostrva Sant’Andrea i svetionika koji dominira panoramom, pitate se šta bi dovelo jednog putnika namernika baš u taj gradić sa nešto više od 21.000 stanovnika?

Možda činjenica da je Pulja regija u kojoj letuje godišnje najviše italijanskih turista (što je za brojne čitaoce možda novi podatak) ili možda radoznalost da se istraži mesto koje je tokom istorije bilo na meti raznih osvajača, koji su utisnuli neizbrisiv pečat na crkvama, trgovima, fontanama i samim stanovnicima? Mene, kao neumornog lingvistu i ljubitelja istorije, privuklo je samo ime grada- Galipoli.

Toponim

Kao što sam pomenula, možda je to ime i bilo glavni razlog da se uputim na Jonsku obalu, a ne u neko od brojnih letovališta na Jadranskoj obali u okolini Barija.

Ime Galipoli potiče od klasičnog grčkog  Καλλίπολις (Kallí Pólis ili Kallípolis), što znači “lep grad”. Zanimljivo je da to nije jedini grad Sredozemlja s tim imenom. Možda vam je prva asocijacija istoimeno mesto u Turskoj, u moreuzu Dardaneli, gde se 1915. godine odigrala se jedna od najkrvavijih bitaka u Prvom svetskom ratu,  mada su i u Srbiji meni dva poznata toponima istovetne etimologije – prvi je Kalipolje u opštini Sjenica, ali i Kalipolje u Gružanskom kraju, koje pesnik Dobrica Erić često pominje u svojoj poeziji. U Salentu se ranije se pretpostavljalo da naziv Galipoli potiče od reči “gallo”(petao), ali je ta pretpostavka kasnije odbačena, pošto je i u nazivima okolnih mesta evidentna grčka etimologija: Kalimera, Galunjano, Aliste.

Istorija

Na grbu ovog grada nalazi se petao sa krunom i latinskom natpisom: „fideliter excubat“. Legenda govori da je isti petao bio i na grbu Idonomeja Krićanina, heroja za kojeg se veruje da je osnivač gradova Leće i Galipoli. Iako su prema nekim istoričarima njegovi osnivači bili Mezapi, izvesno je da je Galipoli bio deo Velike Grčke (Magna Grecia) i da su se njegovi vojnici 265. godine pre Hrista sa saveznicima iz Taranta sukobili sa Rimom i nakon ubedljivog poraza taj deo Apeninskog poluostrva postaje rimski “municipium”. Rimljani su bili prvi u nizu osvajača koji su prohujali kroz Salento.

Početkom srednjeg veka Galipoli su opljačkali Vandali i Goti. Kasnije su ga obnovili Vizantijci, koji su zaslužni za njegov ponovni društveni i trgovački procvat. Kasnije je Galipoli pripao Papskoj državi i bio mesto oštrih sukoba istočne i zapadne crkve, da bi ga 1268. osvojili Normani, a kasnije i Karlo Anžujski, zbog čijeg se terora brojno stanovništvo iselilo u obližnji Alecio. Izbeglice su se vratile nazad 1300. godine, kada je Galipoli pripao Principatu Taranta. 1484. Venecijanci su bezuspešno pokušali da okupiraju grad, a u 16. veku u Galipoli stižu španski Burbonci i tada postaje deo Napuljskog kraljevstva. Ferdinand I Borbonski obnovio je luku, koja je u 18. veku bila poznata po trgovini ulja za lampe.

Praznici, folklor i tradicija

Proslava Svete Katarine – Sveta Katarina je jedan od najvećih gradskih verskih praznika tokom leta. Slavlje počinje 23. jula topovskim plotunima u rano jutro. U popodnevnim satima kreće procesija tokom koje građani nose statuu svetice, najpre šetalištem duž mora, a kasnije gradskim ulicama. Narednog dana održavaju se koncerti u lokalnom pozorištu, a prema tradiciji, sve se završava vatrometom u luci. Sve to se ponavlja i dan kasnije. Tokom sva tri praznična dana, u večernjim satima, održava se vašar na glavnom šetalištu.

Karneval – Zbog bogate narodne tradicije i arhaičnih običaja, još u 18. veku karnevalske svečanosti u “biseru Salenta”, privukle su pažnju stanovnika iz drugih krajeva Italije i stranaca. Potiču iz srednjeg veka, a osim maski koje oslikavaju vitešku prošlost, uočavaju se i paganski rituali vezani za kult vatre- poput onog kada se na trgovima spaljuju velike grane maslinovog drveta.

Vremenom je taj ritual, poznat po imenu „Focareddhe“, hristijanizovan i posvećen hrišćanskom svecu, gospodaru vatre, Svetom Antoniju Abate. Vatra se pali u centru grada, a čim ljudi vide dim, dolaze da igraju tradicionalni ples “picika” uz ritam saracenskog dairea, a u centru pažnje su posebno mladi parovi. Karnevalskim ritualima obuhvaćeno je sve ono čega se vernici moraju odreći tokom uskršnjeg posta, pa se zato trude da uživaju u obilju hrane, pića i ostalim zadovoljstvima.

Na ulice izlaze svi društveni staleži da podele euforiju i šale sa svojim sugrađanima i zaborave ponekad sumornu svakodnevicu, ne mareći mnogo da li nose raskošne maske ili one koje su skrojili od stare odeće. Prema zvaničnim podacima, svake godine tokom karnevala kroz Galipoli prodefiluje više od 120.000 ljudi.

Kulturno istorijski spomenici- Helenska fontana

Među najznačajnijim kulturno istorijskim spomenicima je Fontana “Elenika”, koju u narodu jednostavno zovu “grčka”, možda najstarija fontana u Italiji. Njenu starost i poreklo, međutim, niko nije precizno utvrdio: neki smatraju da potiče iz grčkog perioda, prema nekim mišljenjima iz renesanse, a možda čak i iz 19. veka.

Fontana, naizgled remek-delo klasične umetnosti, do danas je obavijena velom tajni- na reljefima koji je ukrašavaju predstavljene su paganske figure, a lokalna legenda kaže da je ona plod magije, jer njena lepota i stilsko savršenstvo ne mogu da budu ljudskih ruku delo.

Neki veruju da je fontanu izgradio alhemičar, “mag Vergilije”, možda niko drugi nego čuveni latinski pesnik koji je veći deo svog života proveo u tim krajevima, te ga zato stanovnici Salenta veoma cene i poštuju. Titulu “maga” dodelili su mu u srednjem veku, kada se verovalo da natprirodne moći poseduje svaki izuzetan čovek, koji poznaje tajne prirode i koji je sposoban da stvori velika dela, a nije vođen davoljim silama. Narod, dakle, veruje da je “mag Vergilije” osmislio fontanu, a da mu je u njenoj izgradnji pomogla neka okultna sila, verovatno vila. Postoji i izreka na dijalektu: “La funtana de Gaddhipuli, Virgilliu la pensau e la vecchia la fice”- galipoljsku fontanu Vergilije osmisli, a starica je napravi.